عامل اصلی افزایش سزارین، نبود امکانات زایمان بدون درد

درگذشته رایج ترین روش برای زایمان، زایمان به صورت طبیعی بود و شاید هم علت آن بالا بودن آستانه در مادران باردار برای زایمان بود و اینکه با وجود اینکه تعداد فرزندها بسیار بیشتر بود اما میزان مرگ و میر آن ها نیز به نسبت و سلامت مادران بسیار قابل توجه بود اما امروز شاهد این هستیم که روز به روز بر میزان زایمان از طریق سزارین افزایش یافته است در حدی که گاه مادران باردار با خواهش و التماس از پزشک معالج خود میخواهند که زایمانشان را به صورت سزارین انجام دهند اما به راستی عامل این موضوع چیست و چرا این موضوع رخ داده است.

زایمان امری است که معمولاً با همکاری مادر و فرد انجام دهنده زایمان به طور طبیعی انجام پذیر است ولی در موارد معدودی پزشک تصمیم می گیرد زایمان را به طریق سزارین انجام دهد. در این موارد، سزارین جهت نجات جان مادر و نوزاد انجام می شود و باید خطرات آن را پذیرفت. اما در موارد غیرضروری به عنوان یک عمل جراحی بزرگ خطراتی را برای مادر و نوزاد به همراه دارد. به طور کلی درخواست سزارین در هر کشوری یکی از شاخص های بررسی عملکرد برنامه های سلامت مادران است.

افزایش درخواست سزارین
افزایش درخواست سزارین های غیرضروری نشان دهنده عملکرد نامناسب نظام سلامتی کشور است. آمارهای سزارین در سالهای اخیر در کشور ما روند صعودی این شاخص مهم را در بسیاری از نقاط کشور بویژه شهرهای بزرگ نشان می دهد. (مازندران، گیلان، تهران و…) طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی تنها پنج تا پانزده درصد زایمان ها باید به طریق سزارین انجام شوند.

براساس آمار سال ۱۳۷۹، سی و پنج درصد زایمان ها در ایران به صورت سزارین انجام شده است، که این میزان در بیمارستان های دولتی بیشتر از بیمارستان های خصوصی است. طبق اطلاعات اداره مامایی آمار سزارین در سال ۱۳۸۱ حدود سی و شش درصد و در سال ۱۳۸۲ حدود سی و سه درصد بوده است. این ارقام هر چند نسبت به سال ۱۳۷۹ کاهش داشته است ولی از حد استاندارد بیشتر بوده است (هر چند در همین رابطه برخی از متخصصین و کارشناسان معتقد هستند آمارها بالاتر از این حد بوده و به دلیل برخی مشکلات موجود در کشور این آمارها آمار دقیقی نیستند.

دلایل ازدیاد درخواست سزارین در ایران
میزان بالای درخواست سزارین در ایران دلایل متعددی دارد. اداره سلامت مادران وزارت بهداشت معتقد است که دو دسته عوامل مربوط به مادر و پزشک در این مقوله دخیل هستند.

علل مربوط به مادر: در رابطه با علل مادری سزارین ترس از درد زیاد و طاقت فرسای زایمان طبیعی یک عامل مهم و قابل مشاهده است. علاوه بر این موارد زیر قابل ذکر هستند: توصیه پزشک متخصص به انجام سزارین، باورهای غلط نسبت به سلامت جنین و مادر، پیروی از مد، بی احترامی و هتک حرمت کارکنان بخش زایمان بیمارستان ها و زایشگاه ها به مادران طی مراحل درد کشیدن و زایمان طبیعی، ترس از امکان مشکلات آناتومیک در ناحیه مهبل که روابط جنسی را در آینده تحت الشعاع قرار دهد.

علل مربوط به پزشک: در رابطه با علل مرتبط با پزشک که منجر به سزارین می شود موارد زیر قابل مشاهده بوده اند؛ تشخیص احتمالی خطر برای مادر و جنین، صرف وقت کمتر و درآمد بیشتر، تجربه شخصی دردناک زایمان طبیعی، ترس از برخوردهای قانونی در صورت بروز مخاطره برای مادر و جنین، عدم امکان استفاده از وسایل استاندارد تشخیص زجر جنینی، سابقه سزارین قبلی مادر و در نهایت تمایل و درخواست خود بیمار.

موارد مجاز کاربرد سزارین
بسیاری از زن ها می توانند به روش طبیعی زایمان کنند در حالی که سزارین در موارد محدودی ضرورت پیدا می کند. دکتر آرش آزمی خواه رئیس اداره مادران وزارت بهداشت موارد زیر را به عنوان موارد مطلق انجام سزارین ذکر می کند: قرارگیری عرضی یا بریچ جنین در صورتی که شرایط زایمان طبیعی مهیا نباشد، جفت سرراهی و یا بیرون زدگی بند ناف، جدا شدگی پیش از موعد جفت در حد وسیع (دکولمان)، فشار خون های بالای حاملگی، تومورهای بزرگ رحمی که دهانه رحم را مسدود کرده باشند، زجرهای جنینی حقیقی پس از اثبات توسط آزمایش هایی خاص، عدم تطابق سرجنین با لگن مادر، وجود تبخال فعال اندام تناسلی، پارگی رحم و در نهایت وجود برش های جراحی قبلی بر روی بخش تحتانی رحم (غیر از برش عرضی قبلی جهت سزارین).

عوارض سزارین
در رابطه با سزارین دو دسته عوارض مادری و نوزادی قابل بررسی هستند. رئیس اداره مادران درباره عوارض مادری سزارین، می گوید: یکی از شایع ترین عوارض سزارین عفونت است که می تواند رحم و اعضای مجاور آن چون مثانه را درگیر کند، علاوه بر آن با میزان خونریزی بیشتری در سزارین نسبت به زایمان طبیعی روبه رو هستیم (تقریباً دو برابر زایمان طبیعی) که در نتیجه احتمال نیاز به انتقال خون را در سزارین بوجود می آورد، کاهش فعالیت روده ای که گاهی تا چند روز پس از عمل طول می کشد و نهایتاً منجر به نفخ، درد و اتساع شکم می شود، مشکلات تنفسی و برخی حساسیت ها که به دلیل مصرف داروها در بی هوشی عمومی مشاهده می شود، همچنین سزارین خطر ایجاد جفت سرراهی و جفت های غیرطبیعی، ناباروری و حاملگی خارج رحمی را در حاملگی های بعدی افزایش می دهد. آمبولی و مشکلات روانی و خطر جراحی های اضافی (مثل خارج کردن کامل رحم یا جراحی های ترمیمی برای مثانه و…) از دیگر مشکلات مطرح هستند و ضمن اینکه زمان بستری مادر در بیمارستان تقریباً دو برابر و نیم زایمان طبیعی است و بار مالی بیشتری را به خانواده وارد می آورد. و اما در رابطه با احتمال مرگ و میر مادر، مرگ مادر در سزارین دو تا چهار برابر زایمان طبیعی است و مرگ نوزادی پانزده برابر افزایش پیدا می کند.

وی در ادامه به خطرات نوزادی سزارین اشاره کرده و گفت: اگر تاریخ دقیق زایمان مشخص نشود خطر تولد نوزاد زودرس در سزارین های انتخابی وجود دارد ضمن اینکه به علت داروهای بی هوشی، عمل جراحی و یا عدم تحریک کافی به خاطر نبود دردهای زایمان امکان تولد نوزاد با نمره سلامتی پایین (آپگار پایین) وجود دارد از سویی مشکلات تنفسی چون تاکی پنه موقت (افزایش تعداد تنفس) در این قبیل نوزادان بیشتر مشاهده می شود و حتی در موارد نادر امکان آسیب به نوزاد با تیغ جراحی وجود دارد.

اقدامات برای کاهش درخواست سزارین در ایران
در سال های اخیر اداره سلامت مادران وزارت بهداشت جهت کاهش درخواست سزارین از سوی مادران، اقداماتی را به مرحله اجرا رسانیده است، اقداماتی چون: ترویج زایمان طبیعی با استفاده از روش های غیردارویی کنترل درد، برقراری کلاس های آموزشی برای آگاه کردن مادران از روند یک زایمان طبیعی و سالم، حمایت روانی و فیزیکی مادر و احترام به باورها و خواسته های او در طول دردهای زایمانی و زایمان، ایجاد فضای فیزیکی مناسب برای انجام زایمان طبیعی و همراهی مادر توسط یکی از اطرافیان، برگزاری کلاس های آمادگی برای زایمان برای تربیت مربیان ارشد مامایی در راستای ترویج زایمان بی درد غیر دارویی (که این قضیه از فروردین ماه سال جاری آغاز شده است)، صدور دو دستور عمل شماره ۵ و ۱۵ مراقبت های مدیریت شده در خصوص رعایت میزان قابل قبول سزارین در بیمارستان و زایشگاهها، ذکر موارد مجاز کاربرد سزارین و شرایط سزارین تکراری از سوی معاونت سلامت وقت، تهیه مطلب آموزشی شامل فیلم، بروشور و کتابچه های آموزشی در مورد فوائد زایمان طبیعی و آگاه کردن خانواده ها و بویژه زنان در این باره (در سطح ستاد مرکزی و دانشگاه ها)، اقدام به تهیه تیزرهای آموزشی در اداره سلامت مادران برای پخش از سیمای جمهوری اسلامی (متأسفانه به علت کمبود اعتبار پخش آن میسر نیست).