هرساله دولت ها هزینه بسیاری را صرف ساخت فضای سبز شهری میکنند تا نرخ فضای سبز را افزایش دهند ( نرخ فضای سبز به معنی متراژ فای سبز برای هر فرد است . ) یکی از مهم ترین چیزهایی که به دوش خانواده ها و مدارس است که برای آموزش آن تلاش داشته باشند نحوه صحیح استفاده از امکانات شهری و مراقبت از فضای سبز و محیط زیست است تا هم هزینه های انجام شده از بین نرود و هم زیر ساخت آموزشی برای گسترش رفاه فردی و اجتماعی فراهم آید .

فعالیتهای ساختمانی و  عمرانی یکی  از مهمترین عوامل آسیب به فضای سبز می باشد. گرچه این گونه عملیات به دلیل دشمنی با گیاهان صورت نمی پذیرد ولی عدم توجه نسبت به شرایط مورد نیاز درختان جهت ادامه حیات، ناخواسته موجبات مرگ آنان را فراهم می سازد . امروزه اهمیت گیاهان، این عناصر حیات بخش به دلیل نقش تعیین کننده ای که در بهبود و تداوم شرایط زیست محیطی در شهر های بی روح صنعتی امروزی دارند برکسی پوشیده نیست.با وجود شناخت ارزش غیر قابل انکار فضای سبز،  در هیچ برهه ای ازتاریخ ، موجودیت آنها در سطحی چنین گسترده مورد تهدید  قرار نگرفته است.

اهمیت  حفظ درختان در شهرها بدانجا بوده است که در یکصد و بیست و پنج سال قبل در سال ۱۲۵۹ هجری قمری (به نقل از روزنامه همشهری مورخ ۲۸/۷/۷۳ «شناسنامه تهران از طهران قدیم تا تهران امروز») جهت برخورد قانونی با معارضین ، ماده ای تحت عنوان زیر توسط اداره جلیله نظمیه و امنیه و احتسابیه شهر دار الخلافه صادر گردیدکه:

«احدی حق شکستن و دست زدن به شاخه های درختان خیابانها را ندارد. هر کس یک شاخه از درختهای خیابانها را بشکند ، شش ماه حبس  شده ، غرامت در خت را خواهد داد».

حفظ و حراست درختان شهر از وظایف شهرداری می باشد که این امر مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی است. علیرغم این کوشش ها به کرات مشاهده می شود تعداد زیادی درخت در اثر عملیات ساختمان سازی و یا عمرانی سطح شهر صدمه دیده یا بعضاً خشک می گردند که دلایل آن عبارتند از:

 کاهش آب های زیر زمینی

در اثر فعالیتهای ساختمان سازی کراراً آب های زیر زمینی در سطح آشکار می شوند که برای ادامه کار ناگزیر از پمپ کردن آن هستند ، این کار باعث کاهش سطح آب زیر زمینی شده، بدین ترتیب درختانی که بر حسب گونه و اندازه ریشه به سطح خاصی از آب زیر زمینی عادت دارند در خشکی قرار گرفته و می میرند.

 فشردگی خاک

در اثر فعالیتهای ساختمانی و رفت و آمد ماشین آلات با بار سنگین خاک اطراف ریشه فشرده شده و حفرات داخلی آن پر می شود. این کار ضمن ایجاد خفگی در ریشه موجب از بین رفتن میکرو ارگانیسم های هوازی خاک می گردد که نهایتاً به مرگ در خت می انجامد

 انتقال خاک سطحی

از آنجایی که خاک به عنوان یک واحد بزرگ دینامیکی ، محلی برای فعالیتهای فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی گیاه است و نیز از آنجایی که میکروارگانیسم های خاک در چند سانتی متری خاک سطحی فعال هستند ، برداشت و انتقال خاک سطحی باعث از بین رفتن میکروارگانیسم  ها شده ، مواد غذایی و انتقال دهندگان آن را (باکتری ها) ا ز بین می برد ، در نتیجه درخت به ویژه اگر دارای ریشه های سطحی باشد دچار فقدان مواد غذایی می شود.

خسارت به ریشه

خسارت به درختان وقتی جدی تر می شود که ریشه ها در اثر حفاری برای ایجاد زهکش ، کابل کشی و زیر سازی جاده ها صدمه دیده و از بین می روند که این تنها شامل ریشه های اصلی نمی شود  بلکه ریشه های  فرعی نیز که در عمق بیشتری فعالیت دارند به شدت آسیب می بینند و بخش های صدمه دیده دیگر قابل ترمیم نیستند. عوامل دیگری از قبیل پوشاندن منطقه ریشه با قیر، آسفالت و سیمان و یا آلودگی خاک به وسیله مواد تخریب کننده ای که باعث مسموم شدن خاک و از بین رفتن
میکروارگانیسم موجود در آن می شود نظیر شسته شدن سولفور به داخل خاک در عملیات راه سازی، ریشه گیاه را تخریب کرده و به آن خسارت وارد می سازند.

خسارت به تنه و تاج درخت

تنه و تاج درختان به وسیله ریختن مصالح ساختمانی نظیر آهن، آجر و… صدمه می بینند . روشن کردن آتش در زیر تاج درخت، گاه خسارات جبران ناپذیری ایجاد می کند.

با توجه به مسئولیت شهرداری و نیاز همکاری شهروندان ، مواردی جهت اطلاع و پذیرش مسئولیت از سوی مالکین ، ناظرین ساختمان ها و نیز شرکت های عمرانی ارائه میگردد. بدیهی است تنها تعهد و احساس مسئولیتی که در کنار شناخت واقعی از نقش و اهمیت درختان خصوصاً در شرایط زیست محیطی شهر تهران به دست می آید، لازمه موفقیت و حسن انجام عملیات در برنامه حفظ درختان خواهد بود.

مواردی که هنگام صدور پروانه های ساختمانی باید مورد توجه مناطق شهرداری قرار گیرد

– طبق بند ۲ بخش تذکر تعرفه عوارض قطع درخت ، هر گیاهی که محیط بن آن بیشتر از ۱۵ سانتی متر مربع باشد(به جز تاک) درخت محسوب می گردد.

– بن درخت، محل تلاقی درخت با سطح زمین بوده و در صورتی که درخت در سطح زمین به چند ساقه منشعب شود، بن قطورترین ساقه ملاک عمل بوده و بقیه ساقه ها شاخه محسوب
می شوند.

– از آنجا که تنها مدارک مربوط به املاک بیشتر از ۵۰۰ متر مربع جهت بررسی و رعایت کمترین موازین قطع درخت به کمیسیون ماده ۷ ارجاع و مورد بررسی قرار می گیرند، لازم است این قانون در خصوص املاک کمتر از ۵۰۰ متر نیز در مناطق رعایت گردد.

– هنگام صدور پروانه ساختمانی ، از مالکین و مهندسین ناظرتعهد معتبر مبنی بر حفظ و حراست از کلیه درختان واقع در محدوده ملک اخذ گردد.

– از کلیه درختان واقع در املاکی که تقاضای پروانه ساختمانی نموده اند توسط کارشناسان سازمان پارکها یا اداره فضای سبز منطقه ذیربط شناسنامه کامل تهیه و یک نسخه از آن جهت حفاظت کامل درختان به مالک ارائه گردد.

– یک نسخه از کلیه پروانه های ساختمانی صادره از سوی مناطق که دارای درخت در حریم ملک خود می باشند، به سازمان پارکها ارسال گردد تا با بازدیدهای مستمر کارشناسان ناظر سازمان پارکها از هر گونه آسیب به درختان جلوگیری گردد.

–    از آنجا که جهت بهبود وضعیت ترافیکی هنگام صدور مجوز ساختمان ، قانون عقب نشینی
ساختمان ها از معابر اجرا می گردد، لازم است به منظور ایجاد فضای رشد و نور مناسب برای گیاه، مسئله تناسب بین ارتفاع و تاج درخت با عرض پیاده رو و ارتفاع ساختمان نیز به عنوان فاکتور مهمی در امر اصلاح عقب نشینی معابر مد نظر  قرار گرفته و رعایت گردد.

– به منظور جلوگیری از شکسته شدن  تاج درختان در حین عملیات ساختمانی ، هرس درخت به قدر کافی و به اندازه تامین نیاز و زیر نظر کارشناس فضای سبز توصیه می گردد. این هرس صرفاً به منظور تامین نیاز مالکین و ناظرین ساختمان ها نبوده بلکه در آن می بایست کلیه اصول علمی هرس با توجه به گونه و وضعیت عمومی درخت  قبل و بعد از هرس، مورد توجه قرار گیرد.

– در مواقع لزوم از درپوش های فلزی جهت تهویه استفاده گردد.

– به منظور حفظ درختان واقع در حریم ملک ، بسته به نوع و سن درخت، توسط کارشناسان فضای سبز یک حریم عملیاتی برای درخت در نظر گرفته شود تا در این حریم از هر گونه عملیات ساختمانی نظیر پی کن ، بتن ریزی و … خودداری گردد.

– در مواقع لزوم از صفحه های هوادهنده و محافظ های دیگر استفاده گردد.

مواردی که باید مورد توجه مالکین متقاضی پروانه های ساختمانی قرار گیرد

– تمامی درختان که داخل ملک و در حاشیه حداقل یک متری زمین ملک واقع هستند ، جز لاینفک درختان حریم ملک به حساب می آیند.

– درختان داخل ملک یا حریم ملک باید توسط مالک و یا عامل وی به خوبی نگهداری شود، به طوری که همه ساله به رویش قطری و ارتفاعی خود ادامه دهد.

– توقف رویش قطری و ارتفاعی درخت به واسطه هر گونه دخالت انسانی (عملیات ساختمانی، آسفالت  پیاده رو ، تعریض خیابان ، جدول گذاری و…) به منزله قطع درخت محسوب خواهد شد.

– ملاک تشخیص توقف رویش قطری  و ارتفاعی درخت، نظر کارشناس  متخصص در زمینه منابع طبیعی ، کشاورزی فضای سبز و محیط زیست خواهد بود.

– در حین انجام عملیات ساختمان سازی ، از ریختن هر گونه مصالح ساختمانی(ماسه ،گچ، آجر و…) در پای درختان خودداری شود. بدیهی است در صورت بی توجهی به این عمل، جرایم متناسب با آن پیش بینی خواهد شد.

– در حریم عملیاتی درختان،تا فاصله حداقل دو متری از هر گونه عملیات ساختمانی نظیر پی کنی، بتن ریزی، حفر کانال (به منظور انتقال تجهیزات و امکانات رفاهی نظیر کابل برق  و تلفن و لوله های گاز و… به داخل ساختمان) به دلیل تراکم زیاد ریشه های درخت جداً اجتناب گردد . در غیر اینصورت باید جهت جلوگیری از وارد شدن صدمه به ریشه های درختان ، عمل خاکبرداری از کانال های حفر شده در حریم مورد نظر با دست و بدون استفاده از ماشین آلات صورت گیرد. بدیهی است در این حالت لوله های قرارداده شده در داخل کانال می بایست از زیر ویا قسسمت میانی ریشه های درخت و با احتیاط لازم عبور داده شود.

– از رفت و آمد ماشین آلات ساختمانی و تخلیه مصالح و آهن آلات در شعاع حدوداً ۲ متری از تنه درختان (با توجه به بن درخت) جلوگیری گردد.

– به منظور جلوگیری از صدمات وارده به تنه درختان در حین انجام عملیات ساختمانی ، لازم است درختان از محل طوقه تا ارتفاع ۶ متری با محافظ پوشیده شوند . سیستم محافظتی ایده آل و مناسب شامل نمد چند لایه یا قطعات تخته (الوار) و گونی و طناب می باشد، در این حالت قراردادن تخته ( الوار) در سه جهت تنه درخت، پیچیدن گونی به اندازه لازم به دور آن و بستن آنها با طناب می تواند محافظ ایده آلی در اطراف درخت بوجود آورد. این عمل تا پایان عملیات ساختمانی بایستی ادامه یابد.

– در شرایط که امکان آبیاری درختان مقابل ساختمانهای در دست احداث به دلیل وضعیتی که در اثر عملیات ساختمان سازی ایجاد گردیده، توسط پرسنل شهرداری امکان پذیر نباشد، این وظیفه بر عهده مالکین و یا ناظرین این ساختمانها بوده و تا پایان عملیات ساختمان سازی و طبق برنامه منظم باید درختان آبیاری گردند. بدیهی است تناوب در آبیاری خصوصاً در فصل گرما اجتناب ناپذیر می باشد.

– گرد و خاک حاصل از عملیات ساختمانی، موجب مسدود شدن روزنه های برگ گیاهان شده که بدین طریق باعث بروز اختلالاتی در فعالیت های حیاتی گیاه می گردد که در این رابطه شست و شوی برگها از اهمیت ویژه ای برخودار است.

– از روشن کردن آتش در اطراف و در زیر تاج درختان به منظور تهیه آسفالت یا به هر دلیل جداً خودداری شود. عمل فوق الذکر علاوه بر این که ممکن است در خشک شدن قسمتی از تاج درختان موثر باشد، بلکه در سطح وسیعتر، با توجه به شرایط فصل صدمات کلی تری به درخت وارد خواهد ساخت.

– قطع، هرس و انتقال درختان واقع در حریم ملک و براساس بررسی کارشناسان سازمان پارکها و پس از تشخیص ضرورت آنها توسط هیئت کمیسیون ماده هفت، انجام پذیر خواهد بود.

– در صورتیکه به علت هرگونه سهل انگاری و عدم توجه مالکین در حین عملیات ساختمانی درختی خشک یا صدمه ببیند، از طرف منطقه ذیربط پایان کار صادر نشده و متخلفین براساس ماده ۶ آیین نامه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز به محاکم معرفی و نسبت به اخذ خسارت اقدام خواهد گردید. ملاک تشخیص صدمات وارده، نظر کارشناسان سازمان پارکها و ادارات فضای سبز مناطق می باشد.

– اخذ جریمه در خصوص مالکین دارای مجوز قطع درخت از کمیسیون ماده ۷، برابر تعرفه وزارت کشور می باشد. در خصوص مالکینی که در اثر سهل انگاری یا سهواً نسبت به قطع درخت اقدام کرده اند (بصورت غیر مجاز) براساس ماده ۶ آیین نامه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز و بسته به سن و نوع درخت جرائم سنگین تری در نظر گرفته خواهد شد.

مواردی که باید مورد توجه شرکت های عمرانی، سازمان های دولتی و پیمانکاران قرار گیرد

– با شرکت های عمرانی از قبیل شرکت های آب، فاضلاب، برق، گاز، تلفن و … که به هر نحوی باعث وارد شدن خسارت یا خشک شدن درختان می گردند، برخورد جدی و قانونی خواهد شد.

– لازم است کلیه پیمانکاران شرکت های خصوصی و دولتی قبل از اقدام به هرگونه عملیات ساختمانی و عمرانی که احتمال وارد شدن خسارت به درختان وجود دارد با سازمان پارکها یا ادارات فضای سبز مناطق جهت کاهش خسارات وارده به حداقل ممکن، هماهنگی نمایند.

– حفاظت درختانی که پس از عملیات تعریض خیابان داخل خیابان قرار گرفته اند با استفاده از نرده های محافظ، جداول سیمانی و یا هر نحو دیگر ضروری است.

منابع مورد استفاده:

– کارگری، ملیحه ـ دستورالعمل مرمت و نگهداری درختان

– زمان خانپور، فرحناز ـ دستورالعمل حفاظت فضای سبز شهری

– در تهیه این دستورالعمل علاوه بر منابع فوق از اطلاعات کمیسیون ماده هفت سازمان پارکها، وزارت کشور و سازمان برنامه و بودجه بهره گرفته شده است.

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *